De Corona-tweedeling
Een unieke kans om geschiedenis te schrijven
Het jaar 2020 zal voor altijd de geschiedenisboeken ingaan als het jaar waarin de pandemie - veroorzaakt door het Covid-19 virus – de gehele moderne wereld plat heeft gelegd. Samenlevingen werden volledig ontwricht, wereldmachten en -economieën schudden op hun grondvesten, het openbare leven kwam nagenoeg stil te liggen, de druk op de zorgsystemen werd ongekend groot en honderdduizenden mensen wereldwijd met een kwetsbare gezondheid werden getroffen door de gevaarlijke ziekte.
In het voorjaar 2020 bereiken ons echter ook al de eerste verontrustende nieuwsberichten over de effecten op de wereld voor de (middel)lange termijn. "Een economische crisis is onafwendbaar”," koppen verschillende media. Hoewel verschillende rijke landen macro-economische herstelmaatregelen hebben aangekondigd, die in sommige gevallen ook ten goede komen aan kleine zelfstandigen en flexwerkers, betoog ik dat deze economische crisis met name de meest kwetsbare mensen in onze samenleving zal treffen. Als er tenminste niet iets fundamenteel verandert in onze kijk op de wereld. Hoe de nasleep van de Coronacrisis in de geschiedenisboeken in zal komen is een kwestie van kiezen.
"Ongelijkheid doodt mensen"
Naast alle economische gevolgen, de druk op onze zorgsystemen en alle gezondheidsrisico's legt het Coronavirus de tweedeling wereldwijd pijnlijk bloot. De huidige omstandigheden ontlokken bij Owen Jones, opiniemaker van het gerenommeerde The Guardian, zelfs de uitspraak dat "Inequality kills". Zoals bij iedere crisis, zo betoogt hij, zijn het de minder draagkrachtigen, de minderbedeelden, de mensen aan de onderkant en randen van de samenleving die het hardst geraakt worden.
Scherpe tweedeling
Zijn analyse volgt een dag nadat ik via social media mijn zorgen deelde over de tweedeling die zich nu zichtbaar aftekent.
- Denk bijvoorbeeld aan alle mensen die de luxe hebben om thuis te kunnen werken met behoud van loon. Tegenover de mensen met flexcontracten (Deliveroo-bezorgers, Uber-chauffeurs, kunstenaars, etc.) die nu geen inkomsten meer hebben.
- Denk aan de kinderen die thuis de beschikking over een laptop hebben en dus hun schoolprogramma volledig kunnen volgen. Tegenover de kinderen die thuis wegens financiële redenen niet kunnen beschikken over een computer.
- Denk aan de hamsteraars die genoeg geld hebben om voorraden in te slaan. Tegenover de mensen met een laag inkomen (bijstand, AOW) die -soms vanwege wet- en regelgeving- geen spaargeld hebben.
- Denk aan de mensen die met hun eigen auto kunnen reizen en mensenmassa's kunnen vermijden. Tegenover de mensen die afhankelijk zijn van het openbaar vervoer.
- Denk aan de mensen die jong of "geschikt" genoeg zijn om gezondheidshulp te krijgen. Tegenover de mensen bij wie de hoop wordt opgegeven, omdat zij toch al te oud zijn.
- Denk aan de onderwijzers, verplegers, politieagenten, etc., die werken tegen een veel te laag loon. Tegenover de goed betaalde managers, de beurshandelaren en de bankiers die nu veilig bij hun geliefden kunnen verblijven.
Deze opsomming is zeker niet volledig en bewust scherp. Het punt is dat er een scherpe scheidslijn is tussen de mensen die het zich kunnen veroorloven om lichtzinnig te zijn, ten opzichte van de personen die door deze ziekte recht in hun hart worden geraakt. De mensen die hun privé vliegtuig kunnen pakken om de brandhaard te ontvluchten. De mensen die in landen wonen waar redelijke gezondheidsmaatregelen en economische noodpakketten kunnen worden geleverd. De mensen die voorlopig geen honger hoeven te lijden.
De grote vraag is: maar wat gebeurt er met de mensen aan de andere kant van de medaille?
De dubbele negatieve spiraal
Veel van de economische effecten van deze mondiale crisis zijn onder de huidige omstandigheden voorspelbaar. Mensen met een relatief kleine spaarrekening worden onevenredig zwaar getroffen. Landen met een relatief lage economische ontwikkeling worden onevenredig zwaar getroffen. De economische recessie zal leiden tot onevenredig veel werkloosheid bij de meest kwetsbare doelgroepen.
Bij het Rijksprogramma Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt, waarbij terecht aandacht wordt gevraagd voor de lage arbeidsparticipatie van vooral Nederlanders met een niet-Westerse achtergrond, wordt al geconstateerd dat uitgerekend deze groep in tijden van laagconjunctuur op de arbeidsmarkt het zwaarst getroffen wordt.
Owen Jones voegt hier enkele gezondheidseffecten aan toe. Zo komen astma, hart- en vaatziekten en diabetes significant vaker voor onder mensen met een laag inkomen. Saillant: deze ziekten zorgen ook voor een verhoogd risico bij het Coronavirus. Daarnaast is er een sterke correlatie tussen stress, depressie, slechte voeding en het leven onder onzekere economische omstandigheden. Al deze factoren dragen, opnieuw saillant genoeg, bij aan een verhoogd risico op het Coronavirus.
Het doet er helaas weer steeds meer toe in welk nest je bent geboren. In toenemende mate zijn er nieuwe barrières bij het fenomeen van verticale, sociale mobiliteit. Met andere woorden: voor een nieuwe generatie wordt het steeds lastiger om zich uit een bestaande financiële situatie omhoog te werken. Bij de, nog altijd onbegrijpelijke, invoering van het leenstelsel is studeren weer een beetje meer een elitaire aangelegenheid geworden. Door de invoering van de kostendelersnorm en de strenge regels van de Participatiewet komen verschillende gezinnen in geldproblemen of hebben weinig tot geen ruimte om ook maar enig vet op de botten te verkrijgen. En de laatste jaren hebben onder meer de verhoging van het BTW-tarief, de verlaging van de vennootschapsbelasting en de almaar stijgende ziektekosten de verschillen tussen rijk en arm steeds verder vergroot.
(Pré-)Coronatijdperk
In het pré-Coronatijdperk ging het zorgpersoneel staken voor hogere lonen, bezweek het onderwijspersoneel bijna onder de druk en bleven duizenden leerlingen zonder docent voor de klas, knokten schoonmakers tevergeefs voor betere arbeidsvoorwaarden en werkten Deliveroo-bezorgers en Uber-chauffeurs, gevangen in wurgcontracten, zichzelf een slag in de rondte. Het antwoord van het kabinet op deze maatschappelijke malheur was schrijnend en duidelijk: in plaats van deze groepen een ruimhartig hart onder de riem te steken kregen de allerrijksten extra belastingvoordelen.
In het pré-Coronatijdperk werden werkloze statushouders met een verleden als arts in eigen land door de strenge Participatiewet bijkans gedwongen om te werken in het groenonderhoud; nu is al het medisch personeel keihard nodig.
In het pré-Coronatijdperk werden arbeidsmigranten met grote argwaan bekeken; nu zijn het grote groepen Cubaanse artsen die voor verlichting in het zwaar getroffen Zuid-Europa zorgen.
In het pré-Coronatijdperk sloot de Europese Unie haar grenzen voor niet EU-burgers; nu sluiten grote delen van de wereld hun grenzen voor Europeanen, aangezien Europa wereldwijd als grootste brandhaard wordt gezien.
In het pré-Coronatijdperk was het niet schudden van een hand door één "weigerambtenaar" weken onderwerp van gesprek
Never waste a good crisis
Zoals ik mijn betoog begon, zal het jaar 2020 voor altijd als een zeer bijzonder jaar de geschiedenisboeken ingaan. En wij kunnen zelf bepalen wat men zal lezen. Zoals de Engelsen zo mooi zeggen: verspil nooit een goede crisis! En de eerste signalen zijn hoopgevend. De wereldwijde saamhorigheid is groots. Mensen kijken weer naar elkaar om en houden afstand om straks -(vrij naar de Italiaanse premier Conte)- dichterbij elkaar dan ooit te kunnen komen. Mensen komen superlatieven tekort om hun dank en waardering naar vitale beroepen uit te spreken. Vitale beroepen overigens (schoonmakers, verplegers, kassamedewerkers, veiligheidsdiensten, artsen, etc.) waarvan een groot deel wordt ingevuld door vrouwen en in Westerse landen door staatsburgers met een niet-Westerse achtergrond. Wij moeten de tijd nu benutten voor herbezinning en herwaardering, zodat we het post-Coronatijdperk op de juiste wijze kunnen inleiden. We moeten deze tijd benutten om op onze normen en waarden te reflecteren. Door meer naar elkaar om te kijken. Door stil te staan bij wat echt belangrijk is in het leven. Laten we onze krachten bundelen en invloed uitoefenen op de wereldgeschiedenis.
Dit is het moment waarop wij het verschil kunnen maken en een van de meest dodelijke wapens allertijden, ongelijkheid, een kopje kleiner kunnen maken. Hoewel een crisis als deze niet het moment is voor partijpolitiek, is dit vraagstuk -paradoxaal genoeg- bij uitstek een sociaaldemocratische opgave. Een ingewikkelde opgave, maar een opgave die het waard is -nee, noodzakelijk is- om voor te strijden. Die strijd vraagt om volharding en durf, hard werken vanuit je hart. Dat vraagt om lef, liefde en daadkracht!
In het Algemeen Dagblad van 7/4/2020 stond een artikel over dit onderwerp.
terug